trò chuyện triết học: phần 2
➤ Gửi thông báo lỗi ⚠️ Báo cáo tài liệu vi phạmNội dung chi tiết: trò chuyện triết học: phần 2
trò chuyện triết học: phần 2
Lý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 những lý tường lý thuyết và thực hành; chủng mang lại ý nghĩa cho hoạt động khoa học. Người ta thường kẻ ra sáu “lý tưởng”: tính chân lý, tinh giàn dị, tinh mạch lạc, năng lực giài thích, nâng lực tiên đoán và nâng lực hành động.“Tiệm cận” và con đường ngắn nhấtLý tương rò ràng nhât là tính chân lý trò chuyện triết học: phần 2 . Kỳ cùng, mục tiêu hàng đầu cua mọi nỗ lực nghiên cứu khoa học là cung cấp một sự mô tà đúng đan về những gi thực sự diễn ra. Những khăng định như “htrò chuyện triết học: phần 2
ôm nay trời sè mưa” chì đòi hói một phương pháp kiêm chứng đơn giãn đê biết đúng hay sai. The nhưng, khó khăn lớn đôi với lý tường hàng đau này ờ cho Lý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 ó kiêm chứng, nhất là đỏi với những đôi tượng khó quan sát chỉnh xác, hoặc đơn gian chỉ vi chúng quá phức tạp hay mơ hô.Chính vì thè. các nhà khoa học luận thường sứ dụng khái niệm “tính liệm cận chân lý” hay tính gân đúng. Karl Popper luôn viện dẫn khái niệm này (rong học thuyết kiêm sai cua ông dô trò chuyện triết học: phần 2 i với sự phát Iriên khoa học (Sài Gòn Tiếp Thị, Khoa học phát triển như the nào?, 22.2.201 1). Theo Popper, mức độ tiệm cận cua một lý thuyết là phạmtrò chuyện triết học: phần 2
vi mà lý thuyết ày lo ra tương úng với tổng thô những sự kiện, hơn là với một sô sự kiện cá biệt. Một lý thuyết lả “sai" hiên nhiên, theo nghĩa nó vấpLý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 g hạn. theo Popper, cơ học Newton, tuy có nhiêu cho không phù hợp dôi với nhùng vật thê quá nho. vân được xem là ưu việt hơn lý thuyết của Galileo, bời nó có thê giài thích dược nhiêu sự kiện hơn, ở phạm vi rộng lớn hơn và hợp nhai được cơ học mật đất và cơ học bầu trời von trước dó còn bị tách rời. trò chuyện triết học: phần 2 (Tất nhiên, ta nhớ rang các nhà công cụ luận có thê vẫn không chịu thừa nhận chân lý và sự tiệm cận chân lý là mục đích của khoa học!)Một nguyện vọngtrò chuyện triết học: phần 2
khác cùa lý thuyết khoa học là tính gian dị. Mức độ của tính giàn dị trong một lý thuyết là ờ cho có nhiêu khái niệm được phàn biệt minh bạch, nhừng Lý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 tiước mặt bạn có nhiêu con dường và bạn muốn mau den đích, chảng ai hòi tại sao bạn lại chọn con đường ngắn nhât! Ta chọn lý thuyết giãn dị nhất, không hãn vì nó có vê đúng nhắt mà vì nó là hợp lý nhất, l a chuộng (inh gian dị và hy vọng vào chân lý" (Nelson Goodman, 1972).Tính mạch lạc và klìó khăn trò chuyện triết học: phần 2 của nóCác nhà khoa học cùng mong muôn lý thuyết của mình tó rõ tính mạch lạc, nlìàl quán, lính mạch lạc cua một lý ihuyêí (hè hiện ơ mức độ (trong (htrò chuyện triết học: phần 2
ích với nhừng lý thuyết khác có lien quan. Ngay trong dời song thường ngày, ai cũng thay “giá thuyết” răng trời dang mưa tương thích với việc chiếc áoLý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 ần như nhau, (hi nhà khoa học luôn tra chuộng gia (huyết nào có mức độ nhất quán nhiều hơn (với các lý thuyết khác dã dược biết tiước dó).Tuy nhiên, dù giừ vai trò khá quyêt dịnh trong việc xác dinh giá trị cùa lýthuyết, tính mạch lạc cũng gặp không ít khó khăn khi ta muốn dưa ra đánh giá vê nó. Thứ trò chuyện triết học: phần 2 nliât, liêu chuân vê lính mạch lạc có kill không song hành với ticu chuân về tính chân lý: một lý thuyết có the hết sức mạch lạc, nhất quán nhưng vântrò chuyện triết học: phần 2
có ihè là sai, bơi nó không lương ứng với (hực lại. Sau nữa, ban thân tiêu chuân này cùng có tính lân quàn. Nốu tính mạch lạc của một lý thuyết thê hLý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 a chúng với lý thuyết ban dầu, có khi người ta không biết phai sư dựng lý thuyết nào lâm lý (huyết xuàl phái! Thêm vào đó, ban (hân khái niệm “tính mạch lạc” cùng khá mơ hồ. Phải chăng dó chí là tính mạch lạc logic? Hay chính nhờ sự mạch lạc với các lý thuyết khác mà một gia thuyết tô ra khả tín?Sức trò chuyện triết học: phần 2 cám dỗ CÚỈI kinh nghiệm thực hànhThí nghiệm làm giàu kiên (hức. Sùng tin dân đèn sai lam.Châm ngôn ÁrậpYêu câu cối lõi dối với một lý thuyết khoa họctrò chuyện triết học: phần 2
là ớ nàng lực giãi thích và tiên đoán cua nó. Ta muốn biết tại sao sự việc nào đó lại xày ra, nghía là, đông thời muốn biết tại sao nhùng sự việc kháLý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 ta biết lý do tại sao điêu gì đó phai xảy ra. Còn (rong sự liên đoán khoa học, la được cho biết điều gì đó sè xây ra. Nói theo thuật ngừ nôi tiếng cùa Hempel vả Oppenheimer (thường được viêl lảl là “sơ dỏ H-O") vê mỏ hình diên dịch - giã thuyêl, trong sự giai thích khoa học, ta dà biết “cái cần dược trò chuyện triết học: phần 2 giãi thích” và co gang di tìm cho nó “cái dùng dê giãi thích”. Ngược lại, trong sự tiên đoán, ta dã biết “cái dùng đè giái thích” và muôn biêl cái gitrò chuyện triết học: phần 2
sè xay ra (lức “cái cân được giai ihích”).rỏm lại. khoa học được đánh giá bâng nàng lực áp dựng thực hãnh cua nó, nghía là, nhưng hành dộng nào ta cóLý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 dịnh dáng giá sau dây của Michael Polanyi (18911976), nhà khoa học có nhiều dóng góp da dạng trên nhiềulĩnh vực: vật lý, hoá học. kinh lè. Iriếl học: “Hâu hêl nhùng sai lâm mang tính hệ thong thường lừa doi con người suốt hàng may ngàn năm dều dựa vào kinh nghiệm thực liên. Trước khi nền y học hiện trò chuyện triết học: phần 2 đại ra dời, chiêm linh, bói toán, ma thuật, phù thuỷ, chừa bệnh theo kiêu bí thuật đều dược xác lập vừng chac qua nhiều thế kỹ trước mai công chúng ntrò chuyện triết học: phần 2
hờ vào những thành công tưởng như rât hiên nhiên của chúng trong thực tẻ. Do dó, phương phápkhoa học hiện đại thực ra chăng làm việc gì khác hơn là tiLý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 rong thực tê trước đây” (Tri thức con người. 1958).(còn tiếp)Bùi Văn Nam Sơn - Minh hoạ: Hồng NguyênKhoa học có khách quan không?SGTT.VN - Khoa học hầu như dóng nghía với sự khách quan. Ta luôn tin rang nhà khoa học cung cấp hĩnh ãnh chính xác về ihực lại. Thê nhưng, có nhiều nghi van và tranh cãi c trò chuyện triết học: phần 2 hung quanh niềm tin ấy. Khoa học có thực sự khách quan không, và, nêu có, ihi trong mức độ nào? Ở đây, cỏ ba lĩnh vực can xem xct, liên quan den: sự qtrò chuyện triết học: phần 2
uan sát, phương pháp luận, và de án nghiền cứu khoa học.Con thô hay con vịt?Lý thuyết khoa học bắt nguồn lừ sự tiêp cận trực tiếp với thê giới bên ngoLý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là trò chuyện triết học: phần 2 ay dôi, nhưng có người thây đó là một con vịt; người thì cho là con thò; nhiêu người khác có thê thày vừa là thó, vừa là vịt. Vậy, chính thói quen có thê đà ành hường đến sự quan sát cùa ta.Một ví dụ nôi tiếng khác, được gọi là ảo giác Mũller-Lyer:Bạn hãy thư do xem hai đường thăng này (hình dưới) c trò chuyện triết học: phần 2 ó băng nhau không? Nhiêu người van thay đường thứ hai dài hơn đay! Hình như chi cỏ một số nhỏm người ờ châu Phi không bị áo giác ấy mà thôi. Vậy, chintrò chuyện triết học: phần 2
h “lý thuyết" (kinh nghiệm quá khử, thói quen, bối cành...) phần nào chi phối nhừng gì ta quan sát.Lý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại là Lý tưởng khoa họcSGTT.VN - Khi xây dựng lý thuyết khoa học. nhà khoa học theo đuôi những mục đích nhất định. Nhưng, bao trùm những mục đích ây lại làGọi ngay
Chat zalo
Facebook