Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
➤ Gửi thông báo lỗi ⚠️ Báo cáo tài liệu vi phạmNội dung chi tiết: Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
Chưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 Pháp và Việt đã phải vượt qua thách thức dó như thế nào vào giừa những năm 1890 ?Đa dạng hóa nguồn tuyển dụngNhững quan tri phù. tri huyện trong những năm 1884-1892 đến từ nhiêu nguôn khác nhau: họ xuất thân từ những nhà khoa bàng đã đỗ trong các khoa thi hương, những cựu quan võ cuối triều Tự Dửc, Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 những người đã mộ quân đi theo các đạo quân “chiêu an tiễu giặc” gia nhập quan trường. Trong thời kỳ này, các con dường làm quan cũng rất linh hoạt:Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
trong một số dịa bàn chì có những quan thự (nghĩa là tạm quyền). Như vậy có nhiều thuycn chuyển gần nhau. Ví dụ huyện Kim Anh trong hai năm từ tháng 6Chưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2ền liên tục như vậy gán với điều kiện tuyền dụng. Khi khuyết một chân tri phủ, tri huyện, giáo thụ hay huân dạo, công sứ và quan tổng đốc, tuần phù ờ tinh trình ngay lên cấp trân đế xin cử người thay thế. Quan kinh lược liền đề nghị một hay hai ứng viên’ ANV-RST 18318, hồ sơ hãnh trạng Nguyễn Hoàng Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2Oanh. Ngày tháng ghi sau chức vụ t ương ứng với thời gian bước vào quan trường chứ không phái là việc giừ chúc tri huyện.256ỌUAN VA LẠI Ở MléN sAc VIỆQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
T NAMvà các tống đốc, tuần phủ và công sứ phải dưa ra ý kiến của họ. Thường không biết rõ những người được đề nghị hay chỉ biết tên nên các nhà cầm quChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 lien tục như the khiến cho công việc hành chính không thể vận hành thông suốt dược. Không ai có trách nhiệm về công việc dở dang, kéo dài. Chính quan kinh lược, một thời gian dài cùng không thê hiếu biết tính cách và năng lực phẩm chất cùa những người chưa làm quan bao giờ nay lại được gi ừ chức nà Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2y chức khác trong ngạch cai trị.Đa số các quan chưa từng đỗ đạt gì hoặc phẩm trật thấy không thê đảm nhiệm chức tri phù hay tri huyện trong những phủQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
huyện mà các quan tiền nhiệm dều là nhừng nhà khoa bâng xuất thân như các huyện Tiên Lữ, Thạch Thất hay Phú Xuyên2. Trường hợp huyện Phú Xuyên, năm 18Chưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2g đốc Sơn Tây đã làm lưu ý:Huyện Thạch Thất nổi tiếng là vùng có nhiều nhà nho đồ đạt [...] cần phải có một quan có do dạt cao mới vê trọng nhậm dược dây... Vậy Đinh Kỳ Thân mới tử chân ký lục không đỗ dạt gì, là đề lại (cửu phâm) mà nay dược cử về dây làm tri huyện thì khó mà làm việc. Chì nên coi Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2việc bô nhiệm này là tạm trong một thòi gian ngắn. Neu đề lâu. dân trong huyện sẽ không chịu phục tùng3.Tình hình này còn kéo dài vì đen năm 1905, thốQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
ng sứ Bắc Kỳ trong một thông tư đã khẳng định ràng người ta dã “cảnh báo có sự bất mãn trong dân chúng vì nhà nước bảo hộ hai ba năm nay đã cư người vChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2i không đỗ đạt gi. Xem Pasquicr p., L'Annam d'autrefois. sdd, tr.l 10-111.' ANV-RST 15434, hồ sơ hành trạng cua Dinh Ký Thân.€MMBNU€l POISSON257độ học vắn của họ”. Viên thống sứ Bắc Kỳ đã árn chỉ không phải nhưng quan không có phẩm trật xứng đáng hay không ở trường hậu bô ra mà cả những quan chức kh Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2ông đọc và viết được chừ nho nên khi nhặn dược đơn từ của dân thì không đọc được, không hiểu dân kêu xin điều gì, cũng không trả lời và buộc phải quaQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
trung gian đề giải quyết4.Các quan dó không the khẳng định vai trò tri phủ, tri huyện, ngay cà đối với các thuộc lại của mình. Các quan chức người ViệChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 khác cũng đáng nói đen là trường hợp của Nguyen Văn Thicm, quyền tri huyện Yên Dũng. Năm 1890 công sử Bắc Ninh xin được trả Thiêm về phủ thống sứ trong những lời lỗ như sau:Nguyền Vãn Thicm mới ờ bậc thất phẩm từ 1884 và tôi cùng tự hòi làm sao ông ta đà leo lên được bậc đó vì ông ta không đợc được Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 chữ nho. Trước đày ỏng ta mới làm chức quàn phu (tức là chi huy phu khicng võng kiệu) và với danh nghĩa này ông ta đi theo nhiều cuộc hành binh tiềuQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
phạt. Ông ta có the làm được mọi việc phục dịch nhưng không hề biết gì đến còng việc cai trị (...).Ông ta không có học vấn gì, không biết đọc, không bChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 hưởng gì trong dân chúng. Các chánh tông, lý trường câm thay họ còn hơn ông ta và phục tùng mênh lệnh ông đưa ra một cách khó khăn. Các quan khác cũng không ai coi trọng ông6.Hai năm sau, quan kinh lược đã nhắc lại nhận xét này cùa công sứ Bắc Ninh. Ông từ chối, không chấp nhặn đề nghị cúa các4Thôn Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2g tri (15/6/1905) trong ANV-RHĐ 14. Textes de principe rẻgissanỉ le personnel de l administration indigene.5về Hoàng Đức Phu xin xem chương trên.6ANV-Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
RST 34838, hồ sơ hành trạng cùa Nguyễn Văn Thiêm258ỌUfìN VA LẠI Ở MléN bAc việt NRMquan tình Hưng Yên định bồ Trần Như Niên làm tri huyện Tiên Lừ. NiêChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2bằng phục tùng mình được7.Những sự trục trặc đó cũng phức tạp thêm trong tình hình bất ồn ớ địa phương. Sự tiến hóa về chính trị trong vùng đòi hòi có một kiểu cai trị mới. Việc tuyển dụng quan chức lâu nay dựa vào kinh nghiệm “trấn áp” ở những nơi đầy biến loạn, nhưng công cuộc trấn an càng tiến bộ Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 thì càng bộc lộ mặt bất cập cùa những quan chức đó. Các tri huyện Phạm Hữu Uyển, Phạm Huy Bích, Phạm Văn Kỷ là những trường hợp điền hình. Viên côngQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
sứ Thái Bình đã dánh giá công việc cùa Phạm Văn Kỳ như sau:Ông ta là người chì huy dân binh dắc lực trong những công việc “đánh dẹp*’. Người ta đã phạChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2ứ ai cũng ghét. Tôi bát buộc phải ngăn cân ông ta hầu như không dược làm gì trong việc cai trị.Đáng lõ phải thài hôi những ông quan bất tài bất lực như vậy, nhưng người ta lại đồi họ len các huyện đang lộn xộn ở miền thượng du. Phạm Huy Bích đồi từ huyện Phù Yên lên châu Trấn Yên tinh Yên Bái để ông Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 ta phát huy những phẩm chất “chiêu an” dân chúng của ông8.Việc chuyền dổi trong quan trường từ chỗ dựa vào khả năng quân sự sang kinh nghiệm cai trịQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
cần phải đặt lại trong khuôn khổ lịch sử rộng hơn nếu muốn nắm bát tầm quan trọng cùa nó. cần phải nhớ lại thời gian đầu các triều vua nhà Lê và đầu tChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2hạm Hừu Uyển; ANV-RST 31425, hồ sơ hành trạng cùa Phạm Văn Kỳ; ANV-RST 31405, hồ sơ hành trạng của Phạm Huy Bích.CMMANUei POISSON259vào một moi do người sáng lập triều đại là - Lê Lợi, sau này là Nguyễn Ánh - sau một thời gian chiến tranh lien miên, “những chiến tích quân sự coi trọng hon là quá trì Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2nh đào tạo cổ điển”9. Việc giành quyên lực đã được xây dựng trân lòng trung thành của các họ lớn ở Thanh Hóa đối với Lê Lợi cũng như những người ở miềQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
n Trung và miền Nam doi với Nguyễn Ánh. Ket thúc giai đoạn này, Minh Mạng cũng như Lô Thái Tồ và những triều vua kế tiếp tiến hành cải cách nền hành cChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyền Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2n lộn xộn cuối đời Nguyên và do việc rút lui của một phân số quan lại, vị vua mới tất phải giao các chức vụ quan trọng cho những người tỏ rõ lòng trung thành trong cuộc chiến đấu khôi phục quyền lực mà không cần có học vấn cao. Đó là con dường làm quan cần thiết trong những năm đầu của triều đại mới Quan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2 nhưng sau đó mờ nhạt dần10. Cho nên phải cần đến nhừng thuộc lại đề làm quan trong thời gian chinh chiến cũng giống như thời kỳ đầu triều Minh: tìnhQuan và lại ở miền bắc việt nam một bộ máy hành chính trước thử thách (1820 1918) phần 2
hình khẩn cấp, cai trị lộn xộn.Đoi với các nhà cầm quyền thuộc địa ở Bắc Kỳ cuối thế ký XIX, việc quân sự hóa nền hành chính và đưa lại viên vào làm qChưoĩìg 5BƯỚC NGOẶT CỦA THÊ KỸ, CẲI CÁCH QUAN TRƯỜNGDôi từ chế độ quan trường thời chinh phục sang chế độ quan trường thời quản lý. Các nhà cầm quyềnGọi ngay
Chat zalo
Facebook