Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
➤ Gửi thông báo lỗi ⚠️ Báo cáo tài liệu vi phạmNội dung chi tiết: Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
CHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu g ông ta nói - cũng phải làm thế để phơi cho khô đám quần áo ướt này. <1>Mặc dầu đã dược làm đẩy bởi các từ ngử nhưng nghĩa của câu đó vần hết sức lờ mò. Đọc nó, chúng ta cảm thấy "ấm ức" bơi lẽ, không biết rõ "người ta" đang nói vởi nhau vế cái gì. Nỗi "ấm ức" được giải toả đôi chút nếu người đọc d Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ược giải thích rằng đám quần áo ướt là một cụm từ "lóng" của giới quan chức Nhà trắng Hoa Ki thời Tông thống Franklin Delano Roosevelt dùng để chỉ vànCơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
kiện mà ông vừa mới kí, mực chưa khô. Giải thích như vậy là chúng ta chỉ ra nghĩa chiếu vật hay sự vật được quy chiếu (referent) của cụm từ -từ đây tCHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ưa khô mực" trong hiện thực - hệ quy chiếu có quan hệ chiếu vật (refrence) và biểu thửc nói trên là một biểu thức chiêu vật (referring expression, expression referentielle).185cảnh thì chiêu vật là hiện tượng ngữ dụng học đầu tiên bởi vì nhò chiêu vật mà ngôn ngữ gắn vối ngữ cảnh, từ đó mà có căn cử Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu dầu tiên dể xác dinh nghĩa cùa đơn vị ngôn ngữ đang thực hiện chức nâng giao tiếp, ở trên chúng ta đà dùng thuật ngữ biêu thức chiếu vật. Trong một pCơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
hát ngôn thường có một hoặc một sô biểu thức chiếu vật. Mỗi biểu thức chiếu vật được dùng đê chỉ một yếu tô' nào dó nằm trong bộ ba: Đối ngôn, hoàn cảCHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu đốì ngôn, đám quần áo ướt chỉ sự vật thuộc thế giới khá hữu - hệ quy chiếu của phát ngồn <1>. Các biểu thức chiếu vật chỉ thoại trường, không gian không có mặt trong hình thức ngôn ngữ của <1>, chúng nằm trong những phát ngôn miêu tá và trần thuật của Tsakopxki tạo nên ngôn cảnh cho <1>; còn biếu th Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ức chiếu vật chỉ thời gian một phần cùng nàm trong lời trần thuật của Tsacopxki, một phần nằm trong hình thái thời hiện tại của các dộng từ xin lỗi, lCơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
àm thế để, các hình thái này không dịch dược sang tiếng Việt vì động từ tiếng Việt không có hình thái thòi, thế, thức v.v... Các biểu thức chiếu vật lCHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ạt. Cái biêu đạt của biểu thức chiếu vật là các đơn vị ngôn ngữ tạo nên nó, cái dược biểu đạt là sự vật được quy chiêu hay nghía chiêu vật tương ứng. Trong cuôn (37) chúng tôi phân biệt nghĩa biểu vật. nghĩa chiếu vật và nghĩa biểu niệm. Trong ngôn ngữ, dại bộ phận các từ ngữ có187nghĩa biểu vật (se Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ns denotatií), trong phát ngôn trên cơ sỏ nghĩa biểu vật, từ ngử tạo nên biểu thửc chiếu vật có nghĩa chiếu vật. Bên cạnh nghĩa biểu vật nêu trong ngôCơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
n ngủ từ ngữ có nghĩa biểu niệm thi trong phát ngôn bên cạnh nghía chiếu vật, biểu thức chiếu vật có nghĩa chiếu khái niệm. Như thế ở các biểu thức chCHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu nghĩa chiếu vật duy nhất. Quả nhiên là những biểu thức như mặt trăng, mặt trờiw. ít nhất đối với đại bộ phận nhân loại luôn luôn chỉ có một nghĩa chiếu vật. Những tên riêng như Hà Nội, London; những biểu thức như "thủ đô cùa quốc gia hình chừ s ven biến Đông ở Dông Nam châu Á" cũng vậy. Đảy là trườn Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu g hợp được gọi là chiếu vật cứng (rigid reference) còn gọi là chiếu vật duy nhất. Nhưng tuyệt đại bộ phận các biểu thức chiếu vật như tôi, chúng tôi..Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
. tai trái của anh (chị), Thú tướng chinh phủ Nhật Ràn, người cầm cốc bia ở góc phòng và cả những biểu thức cái nhà này, trang này tùy theo ngũ’ cảnh CHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu dổi để gọi các biểu thức chiếu vật linh hoạt do chỗ mồi biểu thức này có thể thay đổi nhiều nghĩa chiếu vật khác nhau, tùy ngử cảnh.1. Tạm thời không tinh đến cách dùng ẩn dụ cùa các biểu thức nãy, cũng không tính đôn các dạng xuất hiện khác nhau cùa tinh thể 'màt tràng”, "mặt trời”.188II. Lõ GÍCH H Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ỌC VÀ VẤN ĐỂ CHIẾU VẬTChúng ta đã nói dụng học đầu tiên được đặt ra khi lô gích học phải đương đầu vối việc quyết định tính đúng sai của một mệnh đế lCơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
ô gích do một biểu thức ngôn ngữ biểu thị. Chiêu vật là vâ'n để đầu tiên của dụng học mà lô gích học phải xử lí. Hãy giả định có ba câu sau đây:Bảng nCHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu đường kính hệ thiên hà là 100.000 ánh sáng" luôn luôn đúng, không phụ thuộc vào ngữ cảnh bơi vì nghĩa chiếu vật của "băng", của "mật nước" là duy nhất, cô định. Đây là trường hợp chiếu vật cứng. Thế nhưng đổì vói câu <3> và <4> kết luận không dỗ dàng như vậy. Muốn biết <3> đúng hay sai chúng ta phải Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu biết không gian và thời gian của nó. Câu này có thể sai ở Hà Nội lúc 8 giờ sáng ngày 1 tháng 9 năm 2000 nhưng có thể đúng lúc 1'1 giờ cùng ngày và cùCơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
ng địa điểm. Nó có thể sai ờ Hà Nội nhưng lại đúng ở Huế chẳng hạn. Còn tính đúng sai của câu <4> lại tùy thuộc vào người tự xưng "tôi", nghĩa là tùy CHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu i xác định cho dược quan hệ giữa chúng với cái gì trong thế giới khả hữu - hệ quy chiếu ứng với chúng.Các nhà ló gích học nổi tiếng còn bàn đến những vấn để189như: Liệu có thể quy tất cả các đơn vị thuộc hệ thông ngôn ngử đảm nhiệm chức năng chiếu vật (tức càc từ chỉ xuất trong hệ thông ngôn ngữ) nh Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ư tôi, mày, hắn... này, kia. cái này, cái kia v.v... về một từ được không (Nhà triết học B. Russel cho rằng có thê dùng từ chỉ xuất this (cái... này)Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
kết hợp VỎ1 cái từ không chỉ xuất dể biêu diễn ý nghĩa của tất cả các từ chì xuất khác: đại từ tôi theo Russel là "người đang thể nghiệm cái này"); bàCHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ễn ngôn vật lí học, thấy rằng các điền ngôn này hầu như không có chỉ từ mà ông gọi là các tiểu từ hướng tự kỉ (egocentric particulars), B. Russel cho rằng tiểu từ this (cái này) và mờ rộng ra là các chỉ từ nói chung đêu không cần thiết cho sự miêu tả toàn diện thê giỏi khách quan (bởi vì như đã biết Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu , theo B. Russel tất cả các chỉ từ đều có thể biểu diễn bằng tổ hợp this với những từ không chỉ xuất khác, mà this đã không gặp trong các diễn ngôn vậCơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu
t lí học có nghĩa là diễn ngôn vật lí học không cần đến this thì diễn ngôn vật lí học cũng không cần đến các chỉ từ nói chung). Ông cho rằng bất kì mộCHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàng Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu giói tâm lí là nói đến nghĩa học bị quy định bởi điều kiện đúng - sai lô gích, cho nên quan điểm của Russel cũng là quan điểm cho ràng chỉ từ không cần thiết cho sự biểu diễn nội dung nghĩa học bằng ngôn ngữ). Vấn đê mà B. Russel nêu ra là vân đề về vai trò của các chỉ từ trong các diễn ngôn nghĩa h Cơ sở ngữ dụng học (Tập 1): Phần 2 - GS.TS Đỗ Hữu Châu ọc, một vấn để cửa triết học và lô gích học.190CHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàngCHƯƠNG 111CHIỂU VẬT VÀ CHỈ XUẤTI. KHÁI QUÁT VỀ CHIẾU VẬTGiả định chúng ta gặp câu sau đây:- Xin lỗi bà - thấy bà Sumatova nhìn tỏ vẻ hết sức ngỡ ngàngGọi ngay
Chat zalo
Facebook